– (Özel) Güneş Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Mithat Atabay: Şüheda Abidesi milletin eseridir
Ruz Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, Şüheda Abidesi’nin yapı sürecini anlattı
ÇANAKKALE – Çanakkale Savaşları sırasında düşmana geçit vermeyerek, “Çanakkale Geçilmez” destanını yazan şehit düşmüş kahraman Mehmetçiklerin anısına yaptırılan Şehitler Abidesi’nin yapılış sürecini anlatan Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İnsani ve Toplum Bilimleri Fakültesi Zaman Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, “Şüheda Abidesi” milletin eseridir. ve Çanakkale Savaşları zahir ulus marifetiyle kazanılmışsa, onların sonsuzluğa uğurlanmasının simgesi olan Çanakkale Şehitler Abidesi dahi esasen el yoluyla gerçekleşmiş olan bire bir eserdir” dedi.
Çanakkale’nin Eceabat ilçesi sınırları içerisinde küsurat 108 sene önceki Çanakkale Savaşları’nın yaşandığı Tarihi Gelibolu Yarımadası’nda Şehitler Abidesi çarkıt Hisarlık Tepe üstünde Çanakkale Savaşları’nda şehit olan askerler anısında düz yazı edildi.
Milli Savunma Bakanlığı 1943 yılında Çanakkale Savaşları’nda martir sakıt askerlerin hatırası ve Çanakkale Zaferi’nin ebedileştirmek üzere “Çanakkale Zaferi ve Belirsiz Er Abidesi Projesi” yarışması başlattı. Yarışmaya 37 ürün katıldı. Yarışmada Feridun Stabil imzası altında Doğan Erginbaş ve İsmail Utkular’ın projesi birinci seçildi. Mimarlar maddi imkansızlıklar zımnında Şüheda Abidesinin inşaatına 10 yıl sonraları başladı. Haziran 1952’bile Şüheda Abidesinin yapılamamasından muhit bir hane hayat ve kurumlar harekete geçti. Abidenin inşaatını açmak için komisyon kuruldu. Abidenin yapımı amacıyla ilk kampanya bu sırada yapıldı. Fenerbahçe, Galatasaray, Beşiktaş ve Vefa kulüpleri arasında abide kupası turnuvası yapıldı. Yapılan maçlar böylecene kupayı Fenerbahçe kazandı.
17 Nisan 1954’te yapılan resmi törenle Şehitler Abidesinin temeli atıldı. 17 April tarihi Kore Savaşı sırasında yaşanan bir yiğitlik gününün yıl dönümü olduğu üzere tercih edildi. Anıt inşaatı 500 günde yapılacak ve ihale bedeli 1.648.234 liralık adına belirlendi. İhaleyi Mühendis Sırrı Onural ile kalas tüccarı Hayrettin Aksoy kazandı. Anıt inşaatının ilerleyen safhalarında bazen nekais ve hatalar olduğu belirleme edildi. Yüklenici kendisine tahsis edilen 42 titrem demiri ve 122 metreküp keresteyi piyasada karaborsa fiyatına sattığı gerekçesiyle ülkü açıldı. Eceabat Milli Korunma Mahkemesi müteahhitlerden Sırrı Onural’a 18 kamer 6 dönme, Hayrettin Aksoy’a 16 kamer dam cezası verdi. Antrparantez müteahhitler abidenin iki ayağında inşaat tekniğine hilaf adına kumtaşı kullandıkları üzere iki ayağına temelsiz raporu verildi ve baştan yapıldı.
Benzeri ceride tarafından 40 çağ sürecek kampanya başlatıldı. Halktan mülk toplamaya başladı. Bu kampanyaya halkın seçkin kesimi katıldı. Sanatçılar, okullar, taksiciler, köylüler, rastgele alanda sporcular, memurlar, emekliler, polisler, askeri birlikler imkanları kadar yardım yaptı. Sanatçılardan İlham Gencer sunma haddinden fazla yardımı toplayan artist oldu. Ses sanatçısı Saime Sinan Bayan ise tek başına sunu çokça yardımı özne eş oldu. Fenerbahçe, Beşiktaş, Galatasaray ve İstanbulspor’un katılımı ile Abide Kupası düzenlendi. Fenerbahçe ve Galatasaray Abide kupasında finalist oldu. Maçtan 137.080 teklik gelir elde edildi. Maç 1-1 sona ermesine rağmen kuraldışı sporcu oynatıldığı gerekçesiyle yürek verilemedi. Halkın ve devletin katkısıyla Çanakkale Şüheda Abidesi 21 Ağustos 1960 yılında tamamlandı. Kampanyadan mecmu 4.403.052 liralık 84 kuruş toplandı. Abidenin yapımı amacıyla 3.921.308 liralık 2 kuruş, açılış töreni ve çevre düzenlemesi amacıyla 482.344 liralık 82 kuruş harcandı. Hesaplar Maliye Bakanlığı müfettişleri yoluyla taharri edildi ve akıllıca bulundu. Ölü Koyu’na bakan ve Çanakkale Boğazı’nın girişine bilgili bire bir yerde inşa edilen Abide 41 metre 70 santimetre yüksekliğinde. Abide’nin çevresinde savaşta beğenilen türlü toplar, torpiller ve ayrıksı kavga malzemeleri sergileniyor. Şehitler Abidesi, yapımı tamamlandıktan bilahare 21 Ağustos 1960’de ziyarete açıldı.
Çanakkale Şehitler Abidesi, bu topraklar amacıyla vatanın seçme köşesinden gelerek canlarını seve seve veren atalarının ruhlarının göğe yükseldiği, gelecekte üstelik bire bir yolda hayatlarını seve seve verecek olan torunlarının kalplerinin alay malay attığı telaki noktası namına hücre çarparken, bu mefret duygunun sarsılmaz tıpkı ifadesini ortaya koyuyor.
Çanakkale Savaşları’nın yaşandığı Tarihi Gelibolu Yarımadası’nda 21 Ağustos 1960 tarihinde ziyarete açılan Şehitler Abidesi Cumhuriyet Altını’in 100’ncü yılına hazırlanıyor. Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Kayran Başkanlığı marifetiyle Şüheda Abidesi alt ve üstyapı düzenlemesi çalışmaları başlatıldı. ÇOMÜ İnsani ve Toplum Bilimleri Fakültesi Çağ Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, Çanakkale Savaşları’nda 108 yıl önceki yedi düvele alın omuz omuza çarpışıp, düşmana derbent vermeyerek, “Çanakkale Geçilmez” destanını yazan ve martir sakıt askerlerin anısına Çanakkale Boğazı’nın girişine dikilen Şehitler Abidesi’nin bünye sürecini anlattı.
Şüheda Abidesinin halkın yardımlarıyla yapılmasına değişmeyen vermişti
ÇOMÜ İnsani ve Sosyete Bilimleri Fakültesi Gündüz Bölümü Akademisyen Dr. Mithat Atabay, Çanakkale’üstelik tıpkı anıt yapılması fikrinin dakikasında savaşın bitiminden sonra gündeme geldiğini söyledi. Ancak dünyanın süresince bulunduğu kazançlı şartlar ve Osmanlı İmparatorluğunun karşılaştığı sorunlar dolayısıyla abidenin yapılmasının gibi olmadığını ifade fail Öğretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, “Cumhuriyet Altını döneminde de bire bir anıt yapılması fikri ortaya atılmışsa de soylu erki güçlükler dolayısıyla ancak bu durumun 1943 yılına kadar beklediğini görüyoruz. İlk kez konkre kendisine 1943 yılında Milli Defans Bakanlığı aynı abide yapılması amacıyla yarış açtı ve bu yarışmaya toplam 37 iz katıldı. Ayrımsız yayın evrak eksikliği dolayısıyla elenirken geriye 36 devam iz kalmıştır. Bu eserler içerisinde Feridun Takatli imzası altında İsmail Utkular ve abidenin gayrı mimarı bu yarışmayı kazandı. Fakat bağımlı bu yarışmanın kazanılması abidenin yapılması anlamını taşımıyordu. Zira İkinci Dünya Savaşı yılları idi, çekişme bittikten sonra de kazançlı güçlük yine abidenin yapılmasına imkan vermedi. Ancak abidenin yapılması konusu 1952 yılında tekrar gündeme gelecek ve konkre adımlar atılmaya başlanacaktır. Aynı Çanakkale Şüheda Abidesi Müzaheret Komitesi adıyla tıpkı komisyon kuruldu. Bu encümen nazik encümen yerine isimlendirildi. Ancak çok degaje aynı çerçevede olması zımnında bu komitenin işlevi tabi çok başarılı olmadı. Daha sonradan yıpranmamış benzeri encümen oluşturulacak ve 17 Nisan 1954 tarihinde Çanakkale Şehitler Abidesinin temeli atılacaktır. Bu yarkurul bağımlı tamamen abidenin halkın yardımlarıyla yapılmasına karar vermişti. O yüzden birlikte aynı arkalama kampanyası düzenlenmişti” dedi.
Yüklenici 18 mahiye ayrımsız hapishane cezasına çarptırıldı
Şüheda Abidesinin yapılışı sırasında yüklenici firmanın abidenin inşaatı üzerine türlü usulsüzlükler yaptığını kaydeden Akademisyen Dr. Mithat Atabay, sözlerine şöyle bitmeme etti:
“Namına kerem yoluyla ücretsiz olarak tahsis edilen çipo ve keresteyi o dönemde özellikte bağımlı enflasyonun çok efdal olması zımnında karaborsada sattı ve bu boyut tabi abidenin inşaatına durdurdu. Ayrıca yeniden müteahhidin abidenin iki parça ayağını kum taşı doldurarak yapması nedeniyle geçersiz raporu verilmiştir. Bu bağlamda mahkemelik oldu ve müteahhit 18 maaş bire bir hapishane cezasına çarptırıldı. Yaklaşık iki yıl abide inşaatı durdu. Henüz bilahare 1958 yılında yıpranmamış tıpkı tenkis yapılacak ve 1958 yılında bağımlı enflasyonun çokça erdemli olması dolayısıyla abide inşaatının bile maliyet yükselecektir” dedi.
Şehitler Abidesi milletin eseridir
Şüheda Abidesinin yapımı amacıyla 40 dolaşma devam edecek ikinci bire bir kampanya yapıldığını birlikte nâkil Atabay, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Bu kampanya çerçevesinde abidenin inşaatı amacıyla lazım olan dünyalık toplanacak ve bu bağlamda yeniden abidenin inşaatına başlanacak ve abide inşaatı 1960 yılı Ağustos ayında tamamlanacaktır. 1960 yılı Ağustos ayında abidenin benzeri an önce açılması üstüne karar verilecek ve böylecene 21 Ağustos 1960 tarihinde Çanakkale Savaşlarında İkinci Anafartalar Zaferi dediğimiz Zafer Haftasında açılışı gerçekleştirilecektir. Şüheda Abidesi boğazın girişinde bilcümle gemilerin görebileceği tıpkısı yerde yapılmıştır ve bütün Çanakkale Şehitlerinin ruhları için gerçekleştirilmiş olan tıpkısı eserdir. Bu eserin parası tamamen umum eliyle karşılanmıştır. Halkın yardımlarıyla karşılanmıştır. Bu bağlamda aile hanımları, okullarda okuyan öğrenciler, darülfünun öğrencileri, halı dokuyan hanımlar, imamlar, taksiciler, sporcular, kulüpler, dizge yardım yaptı. Bu açıdan Şehitler Abidesi milletin eseridir. ve Çanakkale Savaşları nasıl kavim yoluyla kazanılmışsa, onların sonsuzluğa uğurlanmasının simgesi olan Çanakkale Şüheda Abidesi birlikte yine ahali eliyle gerçekleşmiş olan ayrımsız eserdir” dedi.
ÇOMÜ İnsani ve Sosyete Bilimleri Fakültesi Çağ Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, Tıpkısı Milletin Dirilişinin Dokümanter öyküsü, Çanakkale Şehitler Abidesi kitabını hazırladı. Bu kitabın Şehitlikleri İmar Cemiyetinin belgelerine dayandırdığını belirten Dr. Mithat Atabay, “1954 yılından itibaren 1960 yılına kadar bütün yazışmaları içeriyor. O dönemdeki abide kavramı nasıldır. Bu abidelerle ilgili kendisine yapılan yardım kampanyaları, orada çalışan kişilerin görüşleri, Cumhurbaşkanlığı arşivinde kayran düz vesaik kullanılarak hazırlanmış tıpkı kitaptır” diye niteleyerek konuştu.
