Demokratikleşme ve özgürleşme alanında cesim çalışmalara imza atan Türkiye’nin üçüncü Cumhur Reisi Oran Bayar’ın vefatının üzerinden 36 yıl geçti.
AA muhabirinin derlediği bilgilere bakarak, 1883 yılında Bursa’nın Gemlik ilçesinin Umurbey köyünde dünyaya mevrut Bayar, evvel ve ortaöğrenimini Umurbey’dahi tamamladı.
Ardından Bursa’bile İpek Patika Yüksekokulu ve College Francais da l’Assomption’birlikte yetişek gören Bayar, ahbaplık ve bankacılık alanlarında çalıştı.
Bayar’ın 1903 yılında evlendiği İnegöllüzade Refet Bey’in kızı Reşide Hanım’dan Refi, Turgut ve Nilüfer ünlü üç çocuğu oldu.
İttihat ve Terakki’nin Bursa’dahi meçhul kolu olan “Kategori”ye 1907’üstelik giren Bayar, Veli bölgesinde cemiyetin çalışmalarını hızlandırmak ve bölgedeki etkinliğini tasarruf etmek amacıyla İzmir’e hususi aynı görevle gönderildi.
Balkan Savaşı’nda Bulgar ordularıyla savaşmak amacıyla Bursa’dan çaktırmadan ayrılarak önceki İstanbul’daki askeri karargaha, oradan bile cepheye revan Bayar, İzmir’de 1918 yılında işgali engel olmak ve işgalci kuvvetlere cebin dayanırlık yapmak amacıyla kurulan İzmir Saye-i Hukuk-ı Osmaniye Cemiyetinde faal şan aldı.
İttihatçı kimliği ve hakkındaki tutuklama emri yüzünden ismini değişmek zorunda kalan Bayar, İzmir’in işgali tehlikesi belirince, “Galip Öğretmen” muvakkat adıyla efe ve karye hocası üzere bölgeyi dolaşarak işgale cebin yaymaca yaptı.
Entelektüel engelleme edilince halkı Yunan kuvvetlerine alın organize etmek üzere çalışmalar gerçekleştiren Bayar, Balıkesir Kongresi öncesinde yapılan toplantıda “Sivil Bayram Komutanlığı”, kongrede ise fikir birliği ile “Akhisar Milli Hezel Kumandanlığı” unvanı aldı.
Atatürk’ün ölçüm ettiği isimlerden oldu
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu, Milli Uğraş’nin lideri Mustafa Eksiksizlik Atatürk, Bayar’ın bu süreçteki gayretlerini takdirle karşıladı. Nutuk’ta Bayar’ın ismine meydan veren Atatürk, şu ifadeleri kullandı:
“Vazıh dolaylarında, İzmir’in işgalinden sonradan, çeri ve halktan kâh vatanseverler, Yunanlılara cebin savunma, halkı teşci ve silahlı milli organizasyon ihdas gayretleriyle çalışıyorlardı. beraber İzmir’den ad ve üst değiştirerek o bölgeye gitmiş olan Heybet Bey’in (İzmir Saylav Çap Bey’dir) gayret ve fedakarlığı anılmaya derece.”
Osmanlı Mebusan Meclisi’nin toplanması için yapılan 1919 seçimlerinde Saruhan (Manisa) mebusu adayı adına gösterilen Büyüklük Bayar, milletvekili seçilerek İstanbul’bile toplanacak son Osmanlı Mebusan Meclisi’ne katılma hakkını elde etti. İstanbul hükümetinin “arananlar ve yakalanacaklar” listesinde vadi almasına rağmen Bayar, 12 Ev 1920’üstelik toplanan serencam Osmanlı Mebusan Meclisi’ne Saruhan Sancağı saylav olarak katıldı.
İstanbul ve Osmanlı Mebusan Meclisi, 16 Mart 1920’da nehiy edilirken, Milli Uğraş taraftarı vükela Malta’ya sürgüne gönderildi. Ancak Bayar, Meclis’in karışma edileceği haberini önceden öğrendiği için Malta’ya cımbar edilmekten akıbet anda kurtuldu. Malta’ya sürgüne gönderilenler haricindeki Osmanlı Mebusan Meclisi üyeleri, Milli Mücadele’nin merkezi Ankara’birlikte toplanmaya başladı.
Yeni Cumhuriyetin İktisat Bakanı oldu
Bayar, Atatürk’ten aldığı talimatla Anzavur Ayaklanması’nı bastırma görevini adına getirdiği sıralarda, Nazik Budun Meclisi 23 April 1920’de Ankara’da açıldı. Bu nedenle Bayar, Meclis’e 2 hafta geç katıldı.
Birinci Şişman Millet Meclisi’nde mebus kendisine görev düzlük Bayar, 27 Küçük Ay 1921’birlikte İktisat Bakanı oldu. Lozan Sulh Konferansı’na danışman göreviyle katılan Bayar, Osmanlı borçları ve bunların ifa şekliyle ait önerisiyle dikkatleri konusunda çekti. Borçların altın yerine kuponla ifa yöntemini öneren Bayar, böylece genç Cumhuriyetin kazançlı yükünün şişman oranda hafifletmesinin zeminini hazırladı.
1923 seçimlerinden sonradan İkinci Iri Kavim Meclisi’ne İzmir saylav adına giren Bayar, 1924 yılının mart ayında Mübadele, İmar ve İskan Bakanlığına atandı ve İş Bankası’nın kuruluşunu örgülemek amacıyla tıpkısı yılın orak ayı ayında bu görevinden incizap etti. İş Bankası’nın kurulmasında yüce tumturak oynayan Bayar, 1932 yılına büyüklüğünde bankanın umumi müdürlüğünü üstlendi.
Bayar, 1932-1937 yılları ortada İktisat Bakanlığı görevini sürdürürken, 1937-1939 yılları ortada başbakanlık yaptı.
Türkiye’nin üçüncü reisicumhur seçildi
Mustafa Eksiksizlik Atatürk’ün 10 Son Teşrin 1938 yılında ahiret yolculuğu etmesinin peşi sıra Fehamet Bayar, Müşir Fevzi Görmek ile meşveret ederek, aralarında yaşanan birçok fikir ayrılığına rağmen İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanı seçilmesini destekledi. Bayar, elan sonraları siyasi yaşamını İzmir mebus kendisine sürdürdü.
Çok partili politik yaşamın başlaması üzerine 1946 yılının familya ayında Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ile Demokrat Parti’yi (DP) kuran Bayar, öğür başkanlığına getirildi.
Mayıs 1950’üstelik halkın büyük desteğiyle aksiyon başına mevrut DP iktidarında, Devlet Bayar Cumhurbaşkanı, Eş Koraltan TBMM Başkanı oldu. Bir Numara Adnan Menderes hükümeti 22 Mayıs 1950 tarihinde göreve başladı.
Bayar, 22 Mayıs 1950’bile Türkiye Iri Budun Meclisince Türkiye’nin üçüncü reisicumhur seçildi.
Yassıada’de yargılandı
Demokratikleşme ve özgürleşme alanında eke çalışmalara imza atan Bayar ve arkadaşlarının “Kâfi söz milletin” sloganıyla çıktıkları misil, 27 Mayıs 1960 askeri darbesiyle son buldu.
Cumhur Reisi Ululuk Bayar, Başvekil Adnan Menderes, hükümet üyeleri, DP’li milletvekilleri, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun ile asker ve bazen eğin düzey amme görevlileri gözaltına alındı. Eksiksiz tutuklular, Yassıada’de hapsedildi.
Yassıada’daki yargılamalar, 14 Teşrinievvel 1960’ta başlayıp 15 Eylül 1961’da karara bağlandı. Toplam 19 dosyada toplanan davalar, “Anayasayı ihlal” davasıyla birleştirildi. Yargılamalar neticesinde Bayar, 15 Eylül 1961’birlikte Yassıada Mahkemesi yoluyla idama mahkum edildi. yaş sınırı dolayısıyla cezası, müebbet hapse çevrilen Bayar, 7 Teşrinisani 1964’te rahatsızlığı nedeniyle başıboş bırakıldı.
Ihtişam Bayar, 22 Ağustos 1986’dahi İstanbul’birlikte irtihal etti.
