Mustafa Eksiksizlik Atatürk’ün 19 Mayıs 1919’bile Samsun’a çıkmasıyla yakılan bağımsızlık meşalesi, Türk milletinin verdiği büyük savaş sayesinde bire bir daha tek sönmedi. Yıpranmamış Türk devletinin varlığı, 24 Orak Ayı 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması ile tescillenmiş oldu. İkinci dolaşma Türkiye Balaban Kavim Meclisinin toplanmasından 2 ay sonra 13 Teşrinievvel 1923’te Ankara, Türkiye’nin hükümet merkezi oldu. Bundan Sonra kâin rejimin isminin üstelik bilcümle açıklığı ile konulması, kullanılmamış devletin başkanının seçilmesi gerekiyordu.

O güne büyüklüğünde mehabet başkanlığı görevi, Türkiye Şişman Millet Meclisi Başkanı adına Mustafa Kemal Kâmil yoluyla yürütüldü. Değişik taraftan bazı ecnebi ülkeler de Lozan Antlaşması’nın onayı üzere Türkiye’deki eskimemiş çap rejiminin henüz peyda şekilde belirlenmesini istiyordu. 27 Teşrinievvel 1923’te İcra Vekilleri Heyetinin istifası ve Meclisin güvenini kazanacak bir hükûmet listesinin oluşturulamaması bile bu soruna acil benzeri çözüm gerektirdi.

“YARIN CUMHURİYET’İ İLAN EDECEĞİZ”

Mustafa Eksiksizlik Kâmil, 28 Ilk Teşrin 1923 akşamına büyüklüğünde hükümetin kurulamaması üzerine Çankaya Köşkü’nde arkadaşları amacıyla Latife Hanım’a aynı şerç hazırlattı. İsmet Gösterişli, Uca Fuat Kâmil, Halit Ciddi, Kemalettin Sami Bey’in dahi düzlük aldığı akşam ezanı yemeğinde yaşananları Mustafa Kemal Kâmil, Nutuk’ta şöyle anlattı:

“Akşam olmuştu… Çankaya’ya müracaat etmek için Divan binasından ayrılırken, koridorlarda beni beklemekte olan Kemalettin Sami ve Halit Ağırbaşlı’lara rastladım. Şanlı Fuat Kâmil, Ankara’dan hareket ederken bunların Ankara’ya geldiklerini o günkü gazetede ‘Benzeri Uğurlama ve Tıpkısı Karşılama’ başlığı altında okumuştum. Elan kendileriyle görüşmemiştim. Benimle konuşmak üzere geç vakte kadar orada beklediklerini anlayınca, akşam yemeğine gelmelerini, Milli Defans Bakanı Kazım Vakarlı yoluyla kendilerine bildirdim. İsmet Vakur ile Kazım Ağırbaşlı’ya ve Fethi Bey’e da Çankaya’ya benimle alay malay gelmelerini söyledim. Çankaya’ya gittiğim devir, orada, beni yok etmek için gelmiş kâin Rize Saylav Fuat, Afyonkarahisar Mebus Ruşen Eşref Bey’lerle karşılaştım. Onları birlikte yemeğe alıkoydum. Kemirmek sırasında: ‘Yarın Cumhuriyet Altını zar edeceğiz’ dedim. Orada kâin ihvan, derhal düşünceme katıldılar. Yemeği bıraktık. O dakikadan itibaren, lacerem akım edileceği üzerine gelişmemiş benzeri program yaparak arkadaşları görevlendirdim. Yaptığım programın ve verdiğim talimatın uygulanışını göreceksiniz.

Efendiler, görüyorsunuz ki Cumhuriyet ilanına değişmeyen isnat etmek amacıyla Ankara’dahi bulunan hep arkadaşlarımı çağırma ederek onlarla görüşüp tartışmaya asla ister ve gerekseme görmedim. Çünkü, onların bile haddizatında ve tabiatıyla yerine benim kadar düşündüklerinden kararsızlık etmiyordum. Halbuki o tam Ankara’üstelik namevcut bazen şahıslar, yetkileri olmadığı halde, kendilerine bilim verilmeden, karın ve rızaları alınmadan Cumhuriyet’in zar edilmiş olmasını bize iğbirar ve bizden metrukiyet sebebi saydılar.”

“EGEMENLİK KAYITSIZ ŞARTSIZ MİLLETİNDİR”

Mustafa Kemal Paşa o tün İsmet Vakarlı ile 1921 Anayasası’nın bazı maddelerini muhavvil kanun tasarısını hazırladı. “Türkiye devletinin hükümet şekli cumhuriyettir.” hükmünün meydan aldığı akıl üstünde TBMM’dahi yapılan konuşmalardan sonradan saat 20.30’üstelik oturuma katılan 158 üyenin tamamının oyuyla Cumhuriyet’in ilanı akseptans edildi. Cumhuriyet’in ilanı “Yaşa Cumhuriyet” sesleri ve alkışlarla karşılandı. Sonunda kullanılmamış devletin yönetim biçimi hep açıklığı ile ismini almış oldu. Cumhuriyet Altını’in ilanı ile “Irade kayıtsızca, şartsız milletindir” ilkesi üstelik bundan sonra mehabet yönetiminde sunma kemiksiz şekliyle yerini buldu.

Ardından cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi. Yapılan bilinmedik oylamada 158 milletvekilinin tamamının oyunu düz Gazi Mustafa Kemal Vakarlı, TBMM marifetiyle eskimemiş Türk devletinin geçmiş cumhurbaşkanı seçildi. Bunun konusunda kürsüye gelen Mustafa Kemal Vakur, yaptığı konuşmasını, “Türkiye Cumhuriyeti sevinçli, muvaffak ve yenmiş olacaktır.” sözü ile bitirdi.

Sonunda devletin adı ve rejimiyle ilgilendiren tartışmalara akıbet verildi ve ululuk başkanlığı konusu çözüme kavuştu. Hükümetin teşekkül şekli baştan düzenlendi. Buna göre, cumhur reisi başbakanı atayacak, başbakan birlikte bakanlarını seçip cumhurbaşkanının onayına sunacaktı. Bu uygulamayla, Divan Hükümeti Sistemi adına vekil rejime geçilmiş oldu.

“MİLLİ ALAY” ADINA KUTLANMAYA BAŞLANDI

İlk hükümeti kurmakla İsmet İnönü görevlendirilirken, Fethi Okyar birlikte TBMM Başkanlığı’na seçildi. Türk halkı, 29 Teşrinievvel gecesi ve 30 Teşrinievvel günü Cumhuriyet Altını’in ilanını kutladı. 26 Ilk Teşrin 1924’te yayımlanan kararname ile Cumhuriyet Altını’in ilanının 101 kısım top atışı ve düzenlenecek etkinliklerle kutlanmasına değişmeyen verildi. Değişmeyen doğrultusunda 29 Ekim 1924’teki etkinlikler, kutlamaların başlangıcı oldu. Dış Işleri Vekaleti, 2 Küçük Ay 1925’te ayrımsız kanun teklifiyle 29 Ilk Teşrin’in alay olmasını önerdi. Teklif, Meclis Esas Komisyonu marifetiyle incelendi ve 18 Nisan’bile karara bağlandı. TBMM’dahi teklifin 19 Nisan’birlikte akseptans edilmesiyle 29 Ekim, 1925 yılından bu yana “milli alay” kendisine kutlanmaya başlandı.

COŞKUYLA KUTLANACAK

100’üncü yılın arifesindeki kutlama programları dahi Atatürk’ün öngörüsüne akıllıca planlandı. Başkentte resmi kutlama programı, Cumhur Reisi Tayyip Erdoğan başkanlığındaki devlet erkanının sabahleyin Anıtkabir’i ziyaretiyle başlayacak. Atatürk’ün mozolesine çelenk bırakıp Anıtkabir Hususi Defteri’ni imzalayacak olan Reisicumhur, elan sonra Beştepe’de Cumhuriyet Bayramı tebriklerini kabul edecek.

Ülkenin dört bir beraberinde halkın katılımıyla Cumhuriyet Altını Bayramı etkinlikleri gerçekleştirilecek. Gelgel gösterileri, akarsu altında simge açılış etkinliklerinin beraberinde, bir nice yer ve ilçede askı alayları, atlı gösteriler, turnuvalar, sportif, kültürel etkinlikler vatandaşların katılımıyla yapılacak. Belediyeler, valilikler ve kaymakamlıklarca planlı çokça sayıda konserde milyonlarca vatandaş saraka coşkusunu yaşayacak.